Ekran Dil Gelişimini Destekler mi?

Günümüzde çocukların ekranla tanışma yaşı giderek düşüyor. Tabletler, telefonlar, televizyonlar… Artık birçok çocuk yemek yerken, araba yolculuğunda ya da oyun saatlerinde bir ekranla iç içe.Peki bu durum çocukların dil gelişimi açısından faydalı mı?

Cevap ne yazık ki: Hayır.

Dil, Ekrandan Değil, İnsandan Öğrenilir

Dil gelişimi, yalnızca sesleri duymakla değil; o seslere tepki almakla, yüz ifadelerini görmekle, mimiklere ve jestlere karşılık vermekle gelişir. Bu nedenle çocukların dili öğrenmesi için canlı, karşılıklı ve sosyal etkileşim gerekir.

📚 Amerikan Pediatri Akademisi ve birçok uluslararası çalışma, özellikle 0–3 yaş arası çocukların ekran süresinin sınırlandırılması gerektiğini ve bu yaş grubunun dil gelişimi için en önemli kaynağın yüz yüze iletişim olduğunu vurgular (AAP, 2016; WHO, 2019).

“Ama Çizgi Filmden Kelime Öğrendi!” Diyen Ailelere…

Bazı aileler şöyle diyebiliyor:

“Biz evde hiç öğretmedik, ‘uçak’ kelimesini YouTube’dan öğrendi.”“Çizgi filmden İngilizce renkleri söylüyor, demek ki faydası var.”“Konuşmayı geciktirdi ama şimdi her şeyi çizgi filmden tekrarlıyor.”

Bu gözlemler, aslında geçici ve yüzeysel bir öğrenmeyi yansıtır. Çocuk bir kelimeyi ezberlemiş olabilir, ancak kelimenin bağlamını, doğru kullanımını ve sosyal yönünü bilmiyor olabilir.Yani bu, kalıcı ve işlevsel bir dil becerisi değildir.

📌 Örnek: Çocuk “uçak” diyebilir ama uçak ne zaman uçar, nerede görülür, neden ses çıkarır gibi bilgileri ancak gerçek hayatta gözlemleyerek ve bir yetişkinle konuşarak öğrenebilir.

Ekran, Konuşmanın Yerini Tutamaz

Araştırmalar, çocukların ekran başında geçirdiği sürenin artmasıyla birlikte:

• Kelime dağarcığının daraldığını,

  
  

• Cümle kurma becerilerinin zayıfladığını,

  
  

• Sosyal iletişimde daha pasif kaldıklarını göstermektedir (Linebarger & Vaala, 2010; Zimmerman et al., 2007).

  
  

Çünkü ekran tek yönlü bir iletişim sunar.Oysa dil gelişimi çift yönlü bir süreçtir: Soru sorma, cevap alma, mimik kullanma, jestlere tepki verme gibi.

Peki Ekran Hiç mi Kullanılamaz?

Ekran tamamen yasaklanmalı demek gerçekçi değildir. Ancak nasıl ve ne kadar kullanıldığı çok önemlidir.

🔹 2 yaşından küçük çocuklar için ekran önerilmez.

🔹 Daha büyük çocuklarda ise ekran süresi günde 1 saatten fazla olmamalı, yetişkin eşliğinde ve etkileşimli bir şekilde kullanılmalıdır.

İpucu: Çocuğunuz bir çizgi film izlediyse, ardından o konuyla ilgili konuşun:

“Ne gördün?”, “O karakter neden ağladı?”, “Sen olsaydın ne yapardın?” Bu şekilde ekran pasif değil, etkileşimli bir deneyime dönüşür.

Ebeveyn Olarak Ne Yapabilirsiniz?

• 🗣️ Onunla bol bol konuşun: Yemek yaparken, oyun oynarken, dışarı çıkarken.

  
  

• 📚 Kitap okuyun: Her gün kısa da olsa birlikte kitaplara göz atın, sorular sorun.

  
  

• 🧩 Ekransız oyunlar oynayın: Basit yapbozlar, kuklalar, mutfak setleri gibi oyuncaklar dili destekler.

  
  

• 👀 Onu dinleyin: Söylediklerine ilgi gösterin, göz teması kurun, cevap verin.

  
  

Son Söz: Ekran Yardımcı Değil, Engel Olabilir

Unutmayın, ekranlar çocuğunuzun dil gelişimini desteklemez; aksine canlı iletişimin yerini aldığında gelişimi yavaşlatabilir. Çocuğunuzun gerçek dünyadaki ilişkileri, kelimelerle kurduğu bağları güçlendirir.

En değerli ekran, sizin yüzünüzdür. Çünkü çocuk dilini, sevdiği birinin sesiyle, bakışıyla, oyunuyla öğrenir.